Xibraltar é unha colonia. Desde os anos sesenta, figura na listaxe das Nacións Unidas de «territorios non autónomos pendentes de descolonización». Este vestixio colonial é incompatible coa Resolución 1514 (XV), de 1960, sobre descolonización. Nacións Unidas sinalou que, no proceso de descolonización de Xibraltar, o principio aplicable non é o de libre determinación dos pobos senón o de restitución da integridade territorial española. España solicitou reiteradamente ó Reino Unido establecer negociacións, en cumprimento do disposto por Nacións Unidas desde 1965, para chegar a unha solución definitiva deste contencioso.
A historia de Xibraltar
Xibraltar foi cedida a Reino Unido polo Tratado de Utrecht. Con todo, só se cedían «a cidade e o castelo de Xibraltar xunto co seu porto, defensas e fortalezas que lle pertencen». O istmo, do mesmo xeito que as augas adxacentes ou o espazo aéreo supraxacente, non foi cedido por España e permaneceu sempre baixo soberanía española. A ocupación de facto continuada polos británicos non cumpre os requisitos do Dereito Internacional para a adquisición de soberanía. Esa é a razón pola que España sempre subliñou que a ocupación do istmo é ilegal e contraria ó dereito Internacional e, por tanto, reclamou sempre a súa devolución sen condicións. España non recoñece a ocupación do istmo nin a reixa como fronteira.
Os principais documentos relativos ó contencioso sobre Xibraltar son os seguintes:
- O Tratado de Utrecht. Asinado o 13 de xullo de 1713, no seu artigo X cede á Coroa Británica a plena e enteira propiedade da cidade e o castelo de Xibraltar, conxuntamente co seu porto, defensas e fortalezas que lle pertencen.
- A Resolución 2070 da XX Asemblea Xeral das Nacións Unidas. Aprobada o 16 de decembro de 1965, convida por primeira vez ós gobernos de España e Reino Unido a iniciar sen demora conversacións sobre a soberanía de Xibraltar.
- A Resolución 2353 da XXII Asemblea Xeral das Nacións Unidas. Aprobada o 19 de decembro de 1967, establece que toda situación colonial que destrúa parcial ou totalmente a unidade nacional e a integridade territorial dun país é incompatible cos propósitos e principios da Carta das Nacións Unidas e especificamente co parágrafo 6 da Resolución 1514 (XV) da Asemblea Xeral sobre descolonización xeral.
- A Resolución 2429 da XXIII Asemblea Xeral das Nacións Unidas. Aprobada o 18 de decembro de 1968, pedía ó Reino Unido que puxese termo á situación colonial de Xibraltar antes de 1 de outubro de 1969.
- A Declaración de Lisboa. Asinada o 10 de abril de 1980, recolle o compromiso dos dous Gobernos de resolver o problema de Xibraltar nun espírito de amizade e consonte coas resolucións pertinentes da Nacións Unidas.
- A Declaración de Bruxelas. Asinada o 27 de novembro de 1984, senta as bases dun novo proceso negociador en que se inclúen asuntos de soberanía.
Cal é a situación de Xibraltar tralo Brexit?
España convidou en múltiples ocasións ó Reino Unido a retomar, o máis axiña posible, a negociación bilateral sobre cuestións de soberanía.
Dado que o Dereito da Unión Europea se aplicaba no Penedo debido á pertenza do Reino Unido á Unión, a saída do Reino Unido implicou, necesariamente, a de Xibraltar. Para asegurar que esta saída se fixese en consonancia cos intereses españois, España estableceu unhas negociacións co Reino Unido sobre a saída de Xibraltar que deron como froito un Protocolo sobre Xibraltar anexo ó Acordo de Retirada, catro memorandos de entendemento bilaterais (sobre dereitos dos cidadáns, cooperación ambiental, tabaco e cooperación policial e aduaneira), asinados o 29 de novembro de 2018 e un acordo internacional co Reino Unido en materia fiscal asinado o 4 de marzo de 2019.
Unha vez consumado o Brexit, iniciouse un proceso de negociación para alcanzar un acordo que regulase a relación da Unión Europea co Reino Unido en relación con Xibraltar e que desenvolvese os distintos contidos do denominado Acordo de Noitevella de 2020. Finalmente, o pasado 11 de xuño de 2025 anunciouse a conclusión dun acordo político definitivo sobre os aspectos fundamentais do futuro Acordo entre a Unión Europea e o Reino Unido en relación con Xibraltar. O principal obxectivo do futuro Acordo é garantir a prosperidade futura de toda a rexión. Para iso, eliminaranse a totalidade das barreiras físicas, os recoñecementos e os controis sobre as persoas e mercadorías que circulen entre España e Xibraltar, preservando ó mesmo tempo o espazo Schengen, o Mercado Único da UE e a Unión Aduaneira.
O efecto do Brexit na mobilidade de Xibraltar
No ámbito das persoas, as partes acordaron establecer controis fronteirizos duais Xibraltar e Schengen no porto e o aeroporto de Xibraltar, que levarán a cabo mediante unha plena cooperación entre as autoridades da UE e do Reino Unido/Xibraltar, suprimindo todos os controis no paso fronteirizo entre Xibraltar e La Línea para os moitos miles de persoas que o cruzan diariamente en ambas as direccións. Por parte da Unión Europea, España realizará os controis Schengen completos.
No ámbito das mercadorías, as partes acordaron os principios que sustentan a futura unión aduaneira entre a UE e Xibraltar, mantendo unha estreita colaboración entre as respectivas autoridades aduaneiras e eliminando os controis de mercadorías. Outros aspectos importantes do futuro Acordo UE-Reino Unido inclúen compromisos de igualdade de condicións en materia de axudas estatais, fiscalidade, traballo, medio ambiente, comercio e desenvolvemento sostible, loita contra o branqueo de capitais e transporte ¾incluíndo o aeroporto; os dereitos dos traballadores transfronteirizos e a coordinación en materia de seguridade social. Tamén se incluirá unha cooperación específica en materia de medio ambiente.
Este acordo favorecerá a prosperidade e achegará confianza, seguridade xurídica e estabilidade ás vidas e o benestar da poboación de toda a rexión.
O ministro de Asuntos Exteriores, Unión Europea e Cooperación, José Manuel Albares, no encontro cos alcaldes do Campo de Xibraltar e a Junta de Andalucía tralo acordo entre España, Reino Unido e a Unión Europea sobre Xibraltar.